Heffen-Dorp 15, 2801 Heffen, Mechelen

Driebeukige neogotische hallenkerk, met huidig uitzicht grotendeels uit de 19de eeuw; ingebouwde zandstenen toren, waarvan de onderbouw opklimt tot de 13de-14de eeuw. Omgeven door een ommuurd kerkhof. Parochie volgens J. Verbesselt ontstaan in de 9de eeuw, terwijl de oorspronkelijke hallenkerk zou opgericht zijn in de 13de eeuw. Volgens de kaart van Bolin van circa 1560 bestond de kerk destijds uit een grote vierkante toren onder plat dak, geflankeerd door twee gebouwen (zijbeuken) onder spits dak, gedekt met schaliën. Het geheel vormde een indrukwekkende constructie, verwijzend naar het toenmalige belang van Heffen (zie gemeente-inleiding). Resten hiervan bleven bewaard in de onderbouw van de toren en de natuurstenen zuilen met vroeg-gotisch kapiteel in de middenbeuk. Zijbeuken verbreed naar ontwerp van architect L. Serrure van 1834; dit ontwerp voorzag eveneens in een doopkapel links en een bergruimte rechts van de toren. Huidig koor en supplementaire sacristie opgericht in 1853 (zie arduinen gedenksteen, verwijzend naar de eerstesteenlegging door pastoor Verlinden, in een steunbeer van het koor), onder toezicht van de provinciale architect F. Berckmans, naderhand overgenomen door J. Schadde. Georiënteerde, driebeukige hallenkerk op nagenoeg rechthoekige plattegrond, met ingebouwde rechthoekige westtoren, een schip van vijf traveeën en een koor van twee rechte traveeën en een driezijdige sluiting met versneden steunberen, geflankeerd door rechthoekige sacristieën (omgevormd tot bergruimte aan noordzijde). Met uitzondering van de toren opgetrokken uit baksteen onder afzonderlijke leien bedaking. Zandstenen westtoren met onderbouw opklimmend tot de 13de-14de eeuw, onder ingesnoerde leien naaldspits, volgens iconografische bronnen oorspronkelijk onder plat dak, wat volgens Verbesselt mogelijk verwijst naar de functie van richtingstoren voor de scheepvaart op de Zenne. Ingekast spitsboogportaal, vermoedelijk uit de 16de eeuw, ter vervanging van een rondboogpoort met bekronend rondbogig venster (zie bouwnaden en iconografische bronnen); rechthoekige deur met afgeronde bovenhoeken in geprofileerde omlijsting met rondstaafprofiel; bovenlicht met vernieuwde stijlen; benagelde eiken 19de-eeuwse deur met Sint-Amandusbeeldje op de makelaar. Bovenste torengedeelte (zie bouwnaad), vermoedelijk eveneens uit de 16de eeuw, gemarkeerd door oculus met vierpasmotief en rondbogige galmgaten. Schip op zandstenen sokkel, met sobere spitsboogvensters. Koor met baksteenfries en gelijkaardige vensters. Zuidsacristie met zandstenen hoekblokken en rechthoekige vensters in vlakke arduinen omlijsting, waartussen kleine natuurstenen gevelsteen met chronogram 1638. Bepleisterd en witgeschilderd interieur; natuurstenen spitsboogarcade met zuilen op achtzijdige sokkel, voorzien van een vroeg-gotisch knoppenkapiteel; schip met tongewelf, zijbeuken met vlak gewelf; kruis- en straalgewelf in koor. Toren met geplafonneerd ingangsportaal en onleesbare grafstenen op de grond. Mobilair. Schilderijen: Onze-Lieve-Vrouw van zeven weeën met de passiewerktuigen, 17de eeuw, Vlaamse School; Sint-Rochus verzorgd door een engel, circa 1618, toegeschreven aan F. Walschartz; 19de-eeuwse doeken als Tenhemelopneming van Maria, Heilige Amandus, Onze-Lieve-Vrouw schenkt rozenkrans aan de Heilige Dominicus door Frans Van Dorne. Beeldhouwwerk: gepolychromeerd houten beeld van Sint-Bernardus, 17de eeuw; gepolychromeerd Sint-Amandusbeeld, 17de eeuw; Jezus aan het kruis, een geschilderde versie uit de 17de eeuw(?) en een gepolychromeerde versie uit de 18de eeuw; houten beeld van Onze-Lieve-Vrouw met Kind, 19de eeuw. Meubilair: neogotisch eiken hoofdaltaar van het huis Zech in Mechelen, 1896; portiekaltaren van gemarmerd hout door J.B. Van Dijck en J.F. Van Geel, 1786, in de noordzijbeuk toegewijd aan Onze-Lieve-Vrouw, in de zuidelijke zijbeuk aan Sint-Amandus; rococo preekstoel, derde kwart 18de eeuw. Overig meubilair uit de 18de of 19de eeuw (laat-barokke biechtstoelen, 18de eeuw; eiken koorgestoelte, waarschijnlijk 18de eeuw; eiken 19de-eeuwse kerkmeestersbank). Stenen doopvont met deksel van koper en messing, eveneens uit de 19de eeuw. Enkele glasramen uit het atelier van de familie Pluys van 1894, onder meer Sint-Amandus. Ommuurd kerkhof met aantal 19de-eeuwse grafmonumenten. Fraaie, eclectische grafkapel van de Familie Verschueren en Matthieu, uit het eerste kwart van de 20ste eeuw (oudste begraving van 1912); opgetrokken uit arduin met zuilen van roze graniet; zijraampjes voorzien van glas in lood met portretten van de overledenen.
AROHM, BML, Provinciale Directie Antwerpen, Parochiekerk Sint-Amandus, beschermingsdossier.Provinciaal Archief Antwerpen, Kerken, Heffen, Sint-Amandus, dossier 1, 2.JANSEN J., Fotorepertorium van het meubilair in de Belgische bedehuizen. Provincie Antwerpen. Kanton Willebroek, Brussel-Antwerpen, 1975, p. 20-22.VANDENBERGHE S., O. Van Kesbeeckstraat te Mechelen, in Archeologie, 1973, p. 98-99).VERBESSELT J., Het parochiewezen in Brabant tot het einde van de 13de eeuw. Deel XIV. Tussen Zenne en Dijle IV, Pittem, s.d., p. 378-379. AROHM, BML, Provinciale Directie Antwerpen, Parochiekerk Sint-Amandus, beschermingsdossier.Provinciaal Archief Antwerpen, Kerken, Heffen, Sint-Amandus, dossier 1, 2.JANSEN J., Fotorepertorium van het meubilair in de Belgische bedehuizen. Provincie Antwerpen. Kanton Willebroek, Brussel-Antwerpen, 1975, p. 20-22.VANDENBERGHE S., O. Van Kesbeeckstraat te Mechelen, in Archeologie, 1973, p. 98-99).VERBESSELT J., Het parochiewezen in Brabant tot het einde van de 13de eeuw. Deel XIV. Tussen Zenne en Dijle IV, Pittem, s.d., p. 378-379.

Kennes H., Plomteux G. & Steyaert R. 1995: Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur, Provincie Antwerpen, Arrondissement Mechelen, Kanton Mechelen, Bouwen door de eeuwen heen in in Vlaanderen 13N2, Brussel - Turnhout.
Bron: Inventaris Onroerend Erfgoed