Graethmolen 1, 3830 Wellen

Watergraanmolen van het onderslagtype gelegen op de Herk aan de Zavelsteeg, op de Ferrariskaart (1771-77) aangeduid als een complex bestaande uit twee evenwijdige bestanddelen (nok loodrecht op het water), in de Atlas van de Buurtwegen (1844) als een geheel bestaande uit drie parallel opgestelde componenten en aldaar genaamd "Moulin Graetmolen". Deze molen, nabij de Spaasbeek, wordt reeds vermeld in 1236. In 1658 aangekocht door een zekere Vaes, beheerder van de goederen van de abdij van Averbode in de streek van Sint-Truiden. In 1715 komt de molen met het daarbij behorend erf aan de kerk van Kortenbos, die het legaat overdraagt aan de abdij van Averbode; later door de Fransen verkocht. In 1855 werd het voetpad dat door het erf liep verplaatst naar de achterkant van de schuur. Heden gerestaureerd U-vormig complex, omgebouwd tot taverne. Erf niet toegankelijk. Voormalig molenaarshuis ten noorden. Gecementeerd en beschilderd gebouw van vijf traveeën en tweenhalve bouwlagen onder zadeldak (kunstleien), uit het midden van de 19de eeuw. Voorgevel (erfzijde), eind 19de-eeuws gecementeerd en voorzien van eclectische ornamentatie; ritmerende hoeklisenen, middenrisaliet en overhoekse muizentandfries. Getoogde vensters, oorspronkelijk beluikt op de eerste bouwlaag, met hardstenen lekdrempels. Halfronde bovenvensters. Getoogde deur met dubbele steektrap. Achtergevel met dezelfde ordonnantie doch zonder ornamentatie. Trap met latere leuning. Links, recent aanbouwsel onder lessenaarsdak. Ten Ooosten aansluitend aan het woonhuis, voormalig molenhuis onder schilddak (mechanische pannen) uit de tweede helft van de 19de eeuw. Verdwenen molenrad, eertijds aan de rechter zijgevel. Eveneens verdwenen sluis- en binnenwerk. Tegenover het woonhuis ten zuiden, voormalige stallen onder zadeldak (Vlaamse pannen) uit de tweede helft van de 19de eeuw. Grotendeels getoogde muuropeningen. Aansluitend en tegenover het molenhuis, voormalige dwarsschuur onder zadeldak (Vlaamse pannen) uit de tweede helft van de 19de eeuw. Ten oosten tussen molenhuis en dwarsschuur: recent bouwsel onder zadeldak (Vlaamse pannen).


Met de stroom mee of tegen de wind in? Molens in Limburg, Borgloon-Rijkel, 1996, pagina 49.
BOGAERTS D. - VALGAERTS E., Kortessem. Een rijk molenverleden, Kortessem, 1990, pagina 14 (illustratie 3).
KEERSMAECKER J. DE - LEMMENS P.J., Onze watermolens, Antwerpen, 1975, zonder pagina
MAES T., Wellen van toen, (Wellen), (1993), pagina 110, tekening.
VANDERWAEREN S.I.,Het molenbezit van Averbode, (Oost-Brabant, 19, 1982, pagina 112). Met de stroom mee of tegen de wind in? Molens in Limburg, Borgloon-Rijkel, 1996, pagina 49.
BOGAERTS D. - VALGAERTS E., Kortessem. Een rijk molenverleden, Kortessem, 1990, pagina 14 (illustratie 3).
KEERSMAECKER J. DE - LEMMENS P.J., Onze watermolens, Antwerpen, 1975, zonder pagina
MAES T., Wellen van toen, (Wellen), (1993), pagina 110, tekening.
VANDERWAEREN S.I.,Het molenbezit van Averbode, (Oost-Brabant, 19, 1982, pagina 112).

Pauwels D., Schlusmans F. met medewerking van Muyldermans E. & Rombouts J. 1999: Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur, Provincie Limburg, Arrondissement Tongeren, Kanton Borgloon, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 14N4, Brussel - Turnhout.
Bron: Inventaris Onroerend Erfgoed